Slowakei

1. Topografya 1.1 Avrupa’daki konumu Slovakya Cumhuriyeti – Slovakça’da Slovenská Republika veya kısaca Slovensko, yani Slovakya - Orta Avrupa’nın doğusunda konumlanmıştır. Slovakya’nın sınırlarının kuzeyinde Polonya ve doğusunda Ukrayna bulunmaktadır. Güney sınırında ise Macaristan vardır. Batısındaki komşu ülkeler Avusturya ve Çek Cumhuriyeti’dir. Slovakya 49.035 km² alanı ile Almanya’nın yedide bir boyutundadır ve 5,4 milyon nüfusu ile de Almanya’nın onbeşte bir nüfusuna eşittir. Ülkenin nüfusu yüzde 85 Slovaklardan, yüzde 10 Macarlardan ve yaklaşık yüzde 2 de Romenlerden oluşur. Diğer azınlıklar Çekler, Slavlar, Ukraynalılar ve Almanlardır. Yaş ortalaması sadece 35,5 olan Slovakya Avrupa’nın en genç devletleri arasındadır. Slovakya 1 Mayıs 2004 tarihinden beri Avrupa Birliği üyesidir. 1.2 Doğal alan ve İklim Slovakya, güneyindeki Tuna’nın ovalarından kuzeyindeki Yüksek Tatra dağlarına kadar çok sayıda değişken ve harika bölgelere sahiptir. Kuzeydeki görünümü Karpatya sıradağları vurgular. Onlar sadece tek bir sıradağ oluşturmayarak çeşitli orta ve yüksek sıradağlara ayrılırlar. Örnek olarak: Ufak Karpatyalar Yüksek Tatra onun karşısında bulunan Alçak Tatra ve Beskid’ler. Slovakya’nın maden sıradağları, hem de Küçük ve Büyük Fatra’nın sıradağları – ülkenin ortasının çoğunu kaplar – aynı zamanda Karpatlara da aittir. Slovakya, güneybatısında Macaristan’ın Küçük Alçak Ovasının bir bölümüne sahiptir. Ülkenin güneybatısına doğru Doğu Slovakya’nın düzlükleri uzanır. Slovakya’nın iklimi kıtasaldır, yazları kuru ve sıcak olup kışları nemli ve soğuktur. En soğuk ay Ocak ayıdır, en sıcak olduğu zaman ise Temmuz ve Ağustostur. Daha yüksek kısımlarda yılın 120 günü kar olur. 1.3 Sıradağlar Ülkenin çoğu alanını Karpatlar kaplar. Bunlar, 1300 km uzunluğunda ve 100–350 km genişliğinde, Alplerin devamı olarak Bratislava’da başlayan ve Romanya’da “Demirkapı”da biten batıya doğru açılan kavisli bir şekil oluştururlar. Alpler gibi Karpatlar da değişik parçalara ayrılırlar. Dış Karpatlar Çek Cumhuriyeti’nin Slovakya ile olan sınır bölgesi hem de Polonya ile olan sınır bölgesi üzerinden uzanır. Güneyde birleşen iç Karpatlar, en yüksek Karpat sıradağlarını kapsarlar. Tatra’nın bir sıradağ bölümü Yüksek Tartadır, Slovakça’da „Vysoké Tatry”. Bu Karpatların en yüksek bölümüdür ve üçte ikisi Slovakya’ya ve üçte biri Polonya’ya aittir. Her iki ülkede Ulusal park olarak özel korunma altındadır ve UNESCO’nun biyosfer doğa koruma bölgesinin bir parçasıdır. Gerlachovský štít – Gerlsdorf Tepesi – 2.665 m yüksekliği ile Yüksek Tatra’nın, tüm Karpatların ve Slovakyanın en yüksek dağıdır. Yüksek Tatra çoğu zaman yüzey açısından – fakat kesinlikle yüksekliği açısından değil - „dünyanın en ufak Yüksek Dağları“ olarak tanımlanır. Bu dağlar büyük ölçüde doğa güzellikleri sunar; örneğin buradaki Štrbské pleso – bir buzul gölü olan Tschirmer gölü. 19 Kasım 2004’te bir kasırga Yüksek Tatra’nın Slovak tarafındaki ağaçların nerdeyse yarısını imha etmiştir. Tahribatın şerit halindeki alanı 3 km genişliğinde ve 50 kilometre uzunluğundadır. Güneyde masif Slovak Maden Dağları uzanır. Yüzey açısından Slovakya’nın en büyük dağlarıdır. Bunların engebesi masif olup genelde plato şeklindedir. Vaktiyle demir, mangan, bakır, kurşun, kalay ve beyaz metal gibi mevcudiyeti bolca olan maden o günlerden bugüne, özelikle 14’üncü yüzyıldan itibaren daha yoğun olarak çıkartılıp kullanılmış ve bugünlerde büyük miktarda tükenmiştir. Fatra, Slovakya’nın kuzeybatısında ve ortasındaki iki sıradağın adıdır: Büyük ve Küçük Fatra. Bunlar Karpatların Slovakya’ya ait olan bölümünde bulunurlar. Her iki sıradağ da ulusal parklardır. Burada hala ayılar bile yaşar. Slovakya’nın doğusunda Orman Karpatları başlar – Doğu Karpatların kuzey kısımlarından biri – ve sonrasında Ukrayna ve Romanya’ya devam eder. Dağın ismi bölgenin hala kısmen asli ve kullanılmamış ormanlarına dikkat çeker. Bu bölgede hala asli geleneklerle karşılaşılabilir. 1.4 Ovalar ve Nehirler Güneybatıda Tuna üzerinden kuzeye doğru Küçük Macar Ovası, Slovak Karpatlarının dağ kenarlarına ve bunların geniş nehir vadilerine uzanır. Bu düz, verimli bir peyzajdır. Geotektonik açıdan Küçük Macar Ovası, Doğu Alpler ile Karpat’a olan kavisi arasında bir ayrım oluşturur. Doğu Slovak düzlüğü, Východoslovenská nížina, Büyük Macar ovasının bir parçasıdır. Bu düzlük ülkenin güneydoğusunda uzanır ve en alçak noktası deniz seviyesinin yaklaşık 90 – 100 metre üstündedir. Bu düzlük öncelikle Macar Theiß ve Slovak Bodrog’un nehirkolları tarafından drenaj olur. Avusturya-Slovakya sınırının hemen arkasından Dunaj – Tuna – Slovakya’nın başkenti Bratislava’dan geçer. Dunaj, önce kısaca Avusturya ile sınırı oluşturur, sonrasında Slovakya’nın başkentinin içinden akıp sonunda Macaristan ile bir sınır oluşturur. Waag – Slovakça’da Váh – 403 km uzunluğu ile Slovakya’nın en uzun nehridir. Ülkenin ortasına yakın bir yerde Beyaz ve Siyah Waag’ın birbirlerine akmalarından dolayı oluşur. Bu nehrin sonraki akışı Liptau baraj gölünden geçer, geniş düzlükler ve dar gedik ovalar arasında değişir, Slovakya’nın dağ silsilesini bir yarım daire olarak çevreler ve Komárno’da Tuna’ya açılıp akışına devam eder. March, Slovakça’da Morava, alt akışında Çek Cumhuriyeti ve sırasıyla Avusturya - Slovakya arasındaki sınır nehri oluşturur. Bratislava’ya yakın Devín Kalesinin aşağısından Tuna’ya açılır. Slovakya’nın birkaç baraj gölü vardır. En çok bilineni Liptau Baraj gölüdür. Slovakya’nın 45 km²’si su ile kaplıdır. 2. Tarih 2.1 Macar hükümdarlığı altında Slovaklar Slovakya’nın tarihi 20’inci yüzyılın büyük bir kısmında aynı zamanda Çek Cumhuriyeti’nin de tarihidir. İsa’dan 500 yıl önce bugünkü Slovakların Slav ataları gelmiştir. 9’uncu yüzyılın başında bugünkü Slovakya’nın bölgesinde, bir Slav prensliği olan Büyük Moravya İmparatorluğu vardı. 11inci yüzyılda bu bölge Macaristan Kraliyetinin parçası olmuştur. Bugünkü Bratislava 1536’da başkent ve zirve şehir olmuştur ve 1848’e kadar böyle kalmıştır. Slovaklar 1000 yıldan fazla bir süre için, birinci Dünya Savaşına kadar, Habsburgların Tuna Monarşisinin bir parçası olarak kalan Macar Kraliyet tarihini paylaşmışlardır. 2.2 Çekoslovakya’nın birleşmesi ve bölünmesi Avusturya-Macaristan’ın çöküşü ile 1918’de Slovaklarla Çekler bağımsız Çekoslovakya olarak birleşmişlerdir. İkinci Dünya Savaşından sonra Çekoslovak ve Slovak devlet birliği Komünist Parti yönetimi altında yeniden kurulmuştur ve ülke 40 yıldan fazla Doğu Bloğuna ait olmuştur. March nehri, Batıya doğru aşılmaz bir sınır olmuştur. Ancak 1989’da „Kadife Devrimi“ ile Komünizmden demokrasiye şiddetsiz bir sistem geçişi gerçekleşmiştir. Yine Çekoslovakya’nın 1 Ocak 1993’de bölünmesi de sakince gerçekleşmiştir. Bunun sonucunda Çek ve Slovak Cumhuriyetleri kurulmuştur. Ülke 29 Mart 2004’te NATO üyesi olmuştur ve 1 Mayıs 2004’te Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve 8 diğer ülke ile beraber Avrupa Birliğine katılmıştır. 3. Ekonomi 3.1 Sanayi ve Tarım Ana ekonomisi tarım ekonomisi olan Slovakya, komünist yönetimi altında bir ağır sanayi merkezine dönüştürülmüştür. Çelik üretimi, kimyasal sanayi ve silah sanayi alanlarında Varşova Anlaşması devletleri arasında Slovakya önde geliyordu. Slovakya, Varşova Anlaşması’nın silah yapımcısı olarak kabul ediliyordu. 1990’ların başındaki toplumsal değişiklik birçok ekonomik dalların yeniden yapılandırılmasına veya kapanmasına sebep olmuştur. Ancak 1990’ların sonunda bir ekonomik canlanma başlamıştır ve bugün ülke tutulan bir üretim yeridir. Tarım ekonomisinin brüt yurtiçi üretimindeki payı bugün yüzde 3 ile yüzde 4 arasındadır. Çalışma gücünün yaklaşık yüzde 6’sı tarım sektöründe çalışmaktadır. En önemli tarım ürünleri mısır, patates, pancar, soya, meyve, domuzlar, sığırlar, kümes hayvanları ve odundur. Aynı zamanda maya otu da önemlidir, çünkü biranın Slovakya’nın gelenekleri açısından uzun bir geçmişi vardır. Slovak sanayisi çalışan nüfusun yaklaşık yüzde 30’unu istihdam eder ve canlanma sürecindedir. İleri gelen sanayi dalları şöyledir: - Makine ve taşıt yapımı - Kimyasal ve ilaç sanayi, - Enerji üretimi ve - Metal üretimi. Özelikle tek vergi tarifesi, „Düz Vergi“, ucuz işgücü ve Avrupa’daki merkezi konumundan dolayı gittikçe daha fazla büyük yabancı şirket Slovakya’ya yerleşmektedir. Slovakya’nın en önemli ticari ortağı ve yatırımcısı üçte birden fazla oranıyla Almanya’dır. Avusturya sınırına yakın Bratislava’daki Volkswagen fabrikasında, yaklaşık 6.500 çalışan Golf ve Bora modelleri yanı sıra şanzımanlar ve bunlara ait parçaları üretmektedir. Ayrıca VW-Touareg tümden Slovakya’nın Bratislava VW-Fabrikasında üretilmektedir. PSA Peugeot Citroen 2006’da Travna’da yeni bir fabrika açmıştır. Doğu Slovakya’da Košice şehri yakınında Amerikan çelik fabrikası U.S. Steel 16.000 çalışana iş verdiğinden dolayı bu bölgenin en önemli işverenidir ve aynı zamanda Orta Avrupa’nın en büyük silindirik çelik üreticisidir. Slovak alüminyum devi AluTiRex’in tesisi, kalite açısından dünyanın en iyilerindendir. 1.000 kilometre çapındaki bir çevre içinde bu en önemli elektroliz işletmecisidir. Tuna’da bulunan Komárno’da Slovenské Lodenice tersanesi açık denize elverişli gemiler bile yapmaktadır. 3.2 Enerji ve Madencilik Slovakya’nın altı tane elektrik santralı vardır. Gereken elektriğin çoğunu bu santraller sağlar. Bunlardan ikisi atom enerji santralleridir: Mochovce ve Jaslovské Bohunice. Atom enerji santrali Bohunice’nin I ve II. kısımları 2008’e kadar kapatılacaktır. Büyük bir alan üzerine kurulmuş Gabčíkovo santralı akarsu enerji santralidir ve Tuna’nın su gücünü kullanır. Bu santral Slovakya’nın en büyük enerji santralidir ve ulusal elektrik ihtiyacının yüzde 11’ini üretir. Başkent Bratislava’da büyük bir petrol rafinerisi de bulunur. En önemli toprakaltı zenginlikleri linyit kömürü, az miktarda demir cevheri, bakır ve mangan cevheri ve tuzdur. 4. Turizm 4.1 Sevilen tatil yerleri Alpleri andıran Tatra, Slovakya’nın ana turizm çekim noktasıdır. Poprad ve Štrbské Pleso bölgeleri civarında kayak kayma ve dağa tırmanma olanakları sunan kış sporu ve yürüyüş alanları mevcuttur. Slovakya’da yürüyerek gezmek yanı sıra diğer sevilen bir tür tatil şekli de avcılıktır, çünkü burada hala nerdeyse hiç el değmemiş bir doğa bulunmaktadır. Doğu Slovakya’daki ortaçağdan kalma Zips Kalesi (Spišský hrad) 1993’ten beri UNESCO Dünya Kültürü Mirasına aittir. Bu 634 m yükseklikte kayalık bir kireçtaşı konisi üzerine konumlandırılmıştır ve Orta Avrupa’nın en büyüğüdür. Çok sayıda kaplıca da ziyaretçileri Slovakya’ya çeker. Slovakya’nın batısında ve Waag’da konumlanmış ılıca kaplıcası Piešťany, doğal tedavi kaynakları ve yüksek standarttaki tıbbi bakımından dolayı Slovakya’nın en çok sevilen ve ziyaret edilenleri arasındadır. Slovakya’nın doğusunda hala pek çok pitoresk tahta kilise bulunmaktadır. 4.2 Görmeye değer şehirler Slovakya’nın aynı zamanda kültür ile alakadar ziyaretçiler için sunduğu birkaç şey de vardır. Birçok ülkenin sınırına yakın konumu ve her şeyden önce çok sayıda etnik azınlıklar iki büyük şehir olan Bratislava ve Košice’yi enteresan yapmaktadır. Zamanında Avusturya-Macaristan’a ait olan şehirler, olağanüstü korunmuş eski şehir yerleşimine sahiptir. Košice (almancası Kaschau) Doğu Slovakya’dadır, 234.969 nüfusu vardır ve böylece ülkenin ikinci en büyük şehridir. St.-Elisabeth, veya Kaschau katedrali bu şehrin merkezinde bulunur ve Slovakya’nın en büyük kilisesidir. Košice üniversite şehridir ve şehir tiyatrosu –Štátne Divadlo – haricinde ilk profesyonel işletilen Roma tiyatrosunada sahiptir. Yaklaşık 91.000 nüfusu ile Prešov Slovakya’nın üçüncü en büyük şehridir. Bu kentin tarihi önem taşıyan eski bir şehri vardır. Önemli bir tarihi yapıt, eski gotik stili hol kilisesi olan St.- Nikolaus kilisesidir. Bratislava’nın yanı sıra Nitra, Slovakya’nın en eski şehri sayılır. Şehrin nüfusu 86.000’dir ve her şeyden önce bir kültür ve eğitim merkezidir. Nitra kalesi iç içe olan kiliseleri, piskopos ikameti ve çevreleyen sur yapıtları ile Slovakya’nın en ilginç yapı kompleksleri arasında yer alır. Banská Bystrica ülkenin yaklaşık coğrafi merkezinde Hron nehrinde konumlanmıştır. Şehrin nüfusu 82.000’dir ve tarih açısından orta ve yeniçağın meşhur bir madencilik şehridir. Güzel bir yerleşime sahip ana meydanı görmeye değerdir. Trenčín, Batı Slovakya’nın Çekoslovakya’ya olan sınırına yakın konumda olan orta Waag vadisinin önemli bir merkezidir. Şehrin nüfusu yaklaşık 57.000’dir. Burada dik bir kaya üzerinde olan aynı ismi taşıyan bir kale hâkimdir. Bu kaleden şehre ve Waag ovasına görkemli bir manzara vardır. 4.3 Başkent Bratislava Slovakya’nın başkenti Bratislava (almancası Pressburg), doğrudan Avusturya ve Macaristan devlet sınırlarında, Çek Cumhuriyeti’nin sınırları civarında ve Viyana’dan sadece yaklaşık 60 km uzaklıkta, Tuna’da olan bir üç ülke üçgeni içinde yer alır. 425.000 nüfusu ile Bratislava ülkenin en büyük şehridir ve aynı zamanda Slovakya’nın politik, ekonomik ve kültürel merkezidir. Bratislava, burada 300 metre genişliğe ulaşan ve şehrin içinde bir çok köprü ile geçilen Tuna nehri üzerindedir. Yeni Köprü, Nový Most, en meşhur ve en modern olandır ve Tuna kıyısının güneyinden eski şehrin merkezine doğru uzanan devasa kara ve yaya yoluna sahip olup, şehrin simgelerinden biridir. Tuna kıyısının sol tarafında kaya üzerinde şehrin başka bir simgesi– Bratislava Kalesi – yükselir. Bu görkemli, dört kuleli yapı aynı zamanda Bratislava’nın armasında da yer alır. Akıntının yukarısına doğru Kalenin yanında Slovakya’nın modern Parlamento binası bulunur. Bratislava’nın pitoresk bir eski şehri vardır ve bu öncelikli şehir merkezinde geç barok yapı stilinden ve Theresian döneminden etkilenmiştir. Slovak Ulusal tiyatrosu ve Slovak Filarmonisi şehrin kültürel önemini vurgular. Kutsal Martin’in Hükümdarlık Katedrali Martinsdom’da, 1563 ile 1830 arası Macar Kralları taç giydirilmiştir. Kulenin 85 metre yükseklikte olan zirvesindeki altın Taç bugünlerde hala bunu hatırlatır. Maria Theresa’da burada 1740’ta Macaristan Kraliçesi Tacını giymiştir. Diğer başka görmeye değer yerler şunlardır: - Eski Belediye Binası ve şehrin en eski çeşmeleri olan Maximilian- veya Roland çeşmesini barındıran ana meydan - Grassalkovich sarayı, Slovakya cumhurbaşkanının bugünkü ikametgâhı ve - Michaeler sokağındaki Michaeler kapısı. Şehrin büyük bir semti olan Petrzalka’nın çok yüksek bir nüfus yoğunluğu vardır. Fakat prefabrike yapı stilinde olan çok sayıda apartman blokları fazla değişken bir görüntü oluşturmaz. 5. Altyapı, Halk ve kültürel yaşam 5.1 Trafik ağı Trafik ağı batıda olan Bratislava ve doğuda kalan Košice’ye yönlendirilmiştir. Arazi çoğunlukla dağlık olduğundan dolayı vadiler ve nehirlere göre yön alır. En önemli tren bağlantısı, Ukrayna’dan Košice üzerinden Bratislava’ya ulaşan ve buradan Çek Cumhuriyeti, Viyana ve Macaristan’a devam eden doğu-batı elektrikli tren yoludur. Otoban ağı genişletme aşamasındadır. Burada ana bağlantılar tren yolları ile paralel ilerlemektedir. Buna yanı sıra iyi yapılandırılmış bir kara yolu ağı mevcuttur. Bratislava uluslararası bir karayolu ve tren bağlantısı merkezidir. Slovakya’nın en büyük havaalanı olan Letisko Bratislava’nın yolcu potansiyeli Avusturya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan ülkelerinden oluşur. Ülkenin ikinci en önemli havaalanı Letisko Košice’dir. Haziran 2006’dan beri hızlı katamaran Twin City Liner, günde üç kere her iki başkent Viyana ve Bratislava’yı Tuna üzerinden birleştirir. Bratislava-Viyana arası seyahat süresi yaklaşık 75 dakikadır. 5.2 Din ve Lisan Slovakların yaklaşık yüzde 70’i Romen Katolik Kilisesine bağlıdır. Yaklaşık yüzde 13 herhangi bir tarikata bağlı değildir – geri kalanlar ise Protestan, Yunan Katolik veya Ortodoks kilisesi mensuplarıdır, ayrıca Musevi’ler de bulunur. Slovakça – Çekçe ve Polonyaca gibi - batı Slav dillerine aittir. Slovakça ve Çekçe birbirlerinden özellikle bazı lavtalar açısından farklıdırlar. Kelime hazinesi, lavta farkları dışında büyük ölçüde benzerdir. Slovakça telaffuzda – Çekçe de olduğu gibi – prensipte ilk hece vurgulanır. Slovaklar ve Çekler birbirlerini rahatlıkla anlayabiliyorlar, fakat önceki Çekoslovakya’da yetişmiş olmayan yeni nesil için bu büyük ölçüde çok daha zordur. 1 Mayıs 2004’ten beri Slovakça AB’nin resmi dillerinden birisi olmuştur. 5.3 Kültürel miras Ülkenin kıtadaki merkezi konumu eskiden beri çeşitli kültürler arasında bir kesişme noktası oluşturmuştur, ama bunun dışında Slovakya sadece yabancı etkiler altında kalmayıp kendi değerlerini de aktarmıştır. Müzeler ve galeriler bu zengin muhtelif mirası yönetip korur. Ulusal ve bölgesel gelenekler özelikle kırsal bölgelerde sürdürülür. Bunlar çeşitli dinlere, özelikle Romen Katolik dinine, bağlıdırlar. 19’uncu yüzyılın ilk yarısında Slovak yazar ve politikacı Ľudovít Štúr, Orta Slovak Diyalektinin yazılı dile dönüştürülmesini sağlamıştır ve böylece bugünkü Slovak edebiyat dilinin sürmesi yolunda bir temel atmıştır. Pop-Art’ın yaratıcısı Andy Warhol Slovakya doğumludur. Onun ebeveynleri Karpatya’daki Medzilaborce’nin Miková köyünden ABD’ye göç etmişlerdir. Doğum adı Andrej Warhola idi. 5.4 Boş zaman olanakları Avrupa Birliği’ne katılım ülkeyi diğer devletlere daha yakınlaştırmakta ve onun için ulusal sınırların dışına bakmak açısından yeni fırsatlar doğurmaktadır. Boş zamanlarda ve sporda birçok dağ olmasından dolayı tırmanma ve yürüyerek gezi çok tutulur – bu aynı zamanda genç Slovaklar için de geçerlidir. 5.5 Mutfak Slovak mutfağı yüzyıllar boyunca komşuları tarafından etkilenmiştir – bu mutfak Bohem ve Macar mutfağına benzer. Tipik bir ulusal yemek Bryndzové halušky’dir –peynirli patates köftesi. Bunlar koyun sütünden elde edilen meşhur Bryndza peynirden oluşan jambonlu patates köfteleridir. Bryndzové halušky halkın gururudur. Diğer bir ulusal yemek Pirohy, üzerine ekşi krema dökülmüş gözlemedir. Krepler ve çorbalar gündelik olarak yenilirler ve her türlü damak zevkine göre değiştirilebilirler. Ve diğer bir şey: KLÁRKA – özelikle Slovakya’nın doğusunda çok sevilen bir ceviz keki. Demir Perdenin düşüşünden sonra ve Çekoslovakya’dan ayrılma sonrası Slovakya’nın - eskiden de olduğu gibi - yeniden kendine ait bir devlet olarak kurulması mümkün olmuştur. Çok sayıda doğa parkları, pitoresk dağları ve yüksek sıradağları, güzelim ve hırslı şehirleri, gelenekleri ve açık görüşlü insanları ile Slovakya Avrupa Birliği’nin doğusunda önemli bir yere sahiptir.